„Rakija menja život, čoveče. Tri dana u Modriči i već sam alkoholičar. Loza, šljiva, kajsija, nije bitno. Takođe sam zamenio Teslu za Golfa dvojku. U taj auto može stati pet kubika drva, sedam ljudi i raketa za Mars. Ludilo“, izgovara milijarder Ilon Mask u jednom viralnom videu. U drugom priznaje da je iz Republike Srpske, a u trećem da voli Srbe i da se nada da će vratiti Kosovo. Snimci poput ovih poslednjih dana se mogu naći na TikToku, Jutjubu, Tviteru, a reč je o tzv. dipfejk tehnologiji - oni nisu stvarni, već ih je generisala veštačka inteligencija. Kako je prepoznati?

Nemačka doktorka koja reklamira čudotvoran suplement koji rešava probleme sa zglobovima i norveški lekar koji hvali preparat za lečenje dijabetesa kod kuće, samo su dve od brojnih reklama za suplemente na koje možete naići na nekim od medijskih portala u Srbiji. I obe reklame su lažne. Obe vode na sajt buditezdravi.net koje ova dva proizvoda nude po navodno promotivnoj ceni od 1.490 dinara. Zajedničko im je i što ih reklamiraju renomirani lekari i korisnici koji zapravo ne postoje.

Proruska analitičarka Dragana Trifković, inače bivša članica predsedništava Dveri i DSS-a, imala je pristup sajtu Njuzfront Srbija, domaćoj verziji ruskog propagandnog portala za koji američke vlasti tvrde da ga kontroliše ruska služba FSB. Međunarodno novinarsko istraživanje, u kome je učestvovalo i Raskrikavanje, otkrilo je mrežu od najmanje 70 urednika, novinara i saradnika iz čitave Evrope koji su bili ili su i dalje deo ove ruske propagandne mašinerije.

Na nekoliko domaćih portala smo pronašli reklamu u kojoj se primamljivo tvrdi da „doktorka deli savete kako da smršate 4 kilograma nedeljno bez dijete i treninga“. Klik na reklamu odveo nas je na sajt buditezdravi.net u kome može da se „četuje” sa navodnom doktorkom Milenkom Marković koja kao rešenje za gubitak kilograma preporučuje preparat Capsil, nudeći i fotografije zadovoljnih korisnika. Reč je o nepostojećoj doktorki i korisnicima - njihove fotografije se mogu pronaći na brojnim stranim sajtovima godinama unazad. Za razliku od proizvođača Capsila koji kaže da uz pomoć ovog suplementa možete izgubiti do 4 kilograma mesečno, na ovom sajtu se tvrdi da je to čak 17 kilograma.

Od dolaska Srpske napredne stranke na vlast, gotovo da nije bilo godine bez protesta. Oni postaju sve masovniji od rušenja u Savamali 2016. godine, a nakon njih su se desili i „Protesti protiv diktature“, „1 od 5 miliona“, potom demonstracije protiv kovid mera 2020. kada je policija tukla građane, a onda i okupljanja ekoloških aktivista protiv Rio Tinta koji su blokirali i saobraćajnice. Ovih nedelja smo u novom, po nekim procenama i najmasovnijem talasu protesta dosad, „Protiv nasilja“. Raskrikavanje više od pet godina prati kako mediji izveštavaju o svim ovim događajima pa smo izdvojili osam najčešćih medijskih manipulacija koje treba imati na umu.

„Slikaju mrlje krvi, uzimaju izjave od komšija, ne znam da li je ostao još neko u Duboni ili Malom Orašju ko nije dao izjavu“, opisuje novinarka Jovana Gligorijević „akcije“ medija ovih dana nakon masovnog ubistva u okolini Mladenovca. Sličan utisak joj je ostavilo i izveštavanje o ubistvu u osnovnoj školi. „Ne postoji reč da se opiše koliko je potresno to što je ubijeno osmoro dece, ali nema javnog interesa u tome što ćemo da fotografišemo sirote roditelje kao da su životinje u kavezu“. Da se izveštavalo po Kodeksu, smatraju pojedini sagovornici Raskrikavanja, javnost danas ne bi znala većinu detalja koje ipak zna, a koji ne informišu već zastrašuju, počinioce, žrtve i njihove porodice izlažu rizicima i dodatnom traumiranju, a neke potencijalno mogu da inspirišu na slične zločine. O medijskim aspektima ovih tragedija, osim sa Jovanom Gligorijević, razgovarali smo i sa novinarkama Tamarom Skrozza i Anne Marie Ćurčić i dečijim psihijatrom Robertom Grujičićem.

During the past year, the newspapers Informer, Alo, Vecernje novosti, Kurir and Srpski telegraf published at least 1,174 manipulative headlines on their front pages, most often in the form of unfounded or biased claims, disinformation or manipulation of facts, according to the latest analysis of Raskrikavanje. This number also suggests that there was an increase in the number of disputed claims on the front pages compared to the year before. At the same time, the companies behind these tabloids received more than 800 thousand euros from public budgets in 2022.

Tokom protekle godine, listovi Informer, Alo, Večernje novosti, Kurir i Srpski telegraf objavili su na naslovnim stranama najmanje 1.174 manipulativna naslova, najčešće u vidu neutemeljenih ili pristrasnih tvrdnji, dezinformacija ili manipulacija činjenicama, pokazuje najnovija analiza Raskrikavanja. Ovaj broj sugeriše i da je došlo do povećanja broja spornih tvrdnji na naslovnim stranama u odnosu na godinu pre toga. Istovremeno, firme koje stoje iza ovih tabloida 2022. su iz javnih budžeta dobile više od 800 hiljada evra.

Raskrikavanje analysed more than 4,000 articles about the war in Ukraine that were published in Vecernje novosti, Informer, Srpski telegraf, Blic and the newspaper Danas from the beginning of February to the end of July. Of that number, about 1,600 texts (40 per cent) were assessed as biased towards one of the actors – Russia, Ukraine or the West. This sample is dominated by texts positively intoned towards Russia and negatively intoned towards the West.